De Europese Centrale Bank: Box 4: Geldcreatie

Wat is geld?

Geld is een ruilmiddel om producten en diensten voor te verkrijgen. Er is fysiek (chartaal) geld in de vorm van munten en bankbiljetten, en er is (giraal) geld wat staat op bankrekeningen.
Bij geld speelt vertrouwen een zeer belangrijke rol. De euro wordt accepteert als betaalmiddel omdat men erop vertrouwd dat dit een bepaalde waarde vertegenwoordigd en deze behoud. Het zorgt daarnaast ook dat transacties veel efficiënter gaan, doordat het ruilhandel overbodig heeft gemaakt. Het wordt ook wel de smeerolie van de economie genoemd.

Wie kunnen er geld creëren?

In het huidige financiële stelsel zijn er twee instituties die geld kunnen creëren.

Centrale banken, deze instituties zijn grotendeels in publieke handen, en hebben van de overheid het mandaat gekregen om geld uit het niets te kunnen creëren.
Commerciële banken, deze instituties zijn grotendeels in private handen, en hebben door het verkrijgen van een banklicentie toestemming om geld te creëren.

Hoe wordt dit geld gecreëerd?

Centrale banken kunnen fysiek geld creëren door het slaan van munten en drukken van biljetten. Daarnaast worden er ook (giraal) kredieten verstrekt aan commerciële banken. Een commerciële bank kan namelijk onder bepaalde voorwaarde geld lenen bij de centrale bank. Het uitgeleende geld wordt uit het niets gecreëerd en komt neer op een administratieve handeling. Ook het geld dat wordt uitgegeven bij het opkoopprogramma van de ECB, wordt op deze manier verkregen.
Een andere vorm van geldcreatie door een centrale bank is wanneer deze de overheid direct financiert. Dit wordt monetaire financiering genoemd en is een zeer goedkope manier voor een overheid om aan geld te komen. Het geld wordt ook hier uit het niets gecreëerd. Deze als schadelijke betitelde vorm van geldcreatie is in het geval van de ECB niet toegestaan.

Het unieke bij een centrale bank is, doordat het uit het niets geld kan creëren, er in principe geldscheppingswinst geïncasseerd kan worden. Dit ontstaat als de ruilwaarde hoger is als de productiekosten van het geld.

In het geval van commerciële banken creëren zij (giraal) geld als er een krediet wordt verstrekt aan een klant. Het belangrijke verschil met een centrale bank is dat er geen sprake kan zijn van geldscheppingswinst. Het geld wat gecreëerd wordt is namelijk geen bezit van de bank maar een schuld aan de klant. Wel ontvangt de bank rentebaten over het verstrekte krediet.

Van al het geld wordt ongeveer 90% door de commerciële banken gecreëerd. Met behulp van een simpel boekhoudkundig voorbeeld wordt er nader uitgelegd hoe het proces werkt bij een commerciële bank. In de onderstaande illustratie zijn drie balansen te zien. Aan de linkerzijde die van de commerciële bank en aan de rechterzijde die van de klant.
In de eerste balans (1) is te zien dat de bank een tegoed heeft van 20.000 als bezit en voor eenzelfde bedrag aan bankrekeningen als schuld aan klanten.

Vervolgens is er een klant die graag een lening van de bank wil voor een bedrag van 10.000. De bank gaat akkoord en zal krediet verstrekken aan de klant.

In de tweede balans van de bank (2A) is het resultaat te zien van het verstrekken van het krediet. Er staat nu een lening van 10.000 aan de klant onder bezittingen. Het nieuw gecreëerde geld is op de bankrekening van de klant bijgeschreven. De bank heeft nu voor 30.000 aan bankrekeningen staan als schuld.

Op de balans van de klant (2B) is nu een banktegoed van 10.000 verschenen als bezit. Aan de rechterzijde is de lening als schuld komen te staan.

Voorbeeld geldcreatie door een commerciële bank

Bovenstaande voorbeeld is uiteraard een zeer simpele weergave van het geldcreatieproces. Het laat wel duidelijk zien dat de bank 10.000 aan geld heeft gecreëerd. Er is namelijk niet eerst geld voor aangetrokken door de bank om de lening te kunnen verstrekken. De bank hoeft namelijk maar een fractie van alle uitstaande schulden als reserve te houden. Dit staat bekend als fractional reserve banking.

Zijn er remmen op geldcreatie?

In het geval van centrale banken is dit niet het geval. Er zou oneindig veel geld gecreëerd kunnen worden. Alleen heeft een grote groei in de geldhoeveelheid als gevolg dat het minder waard wordt. Er zal hierdoor sprake zijn van hogere inflatiecijfers. Daarom zal er door de meeste centrale banken voorzichtig met geldcreatie omgesprongen worden

Voor de commerciële banken zijn er een aantal factoren die een mogelijke rem op de geldcreatie kunnen zijn.

Liquiditeitsratio, de verhouding tussen de direct opvraagbare aan te houden reserves tot de kortlopende verplichtingen. Bij het verstrekken van leningen zal deze omlaag gaan.
Solvabiliteitsratio, de verhouding tussen het aan te houden kapitaal tot de langlopende verplichtingen. Ook deze zal door het verstrekken van leningen omlaag gaan.
Toezicht op het naleven van de reglementen door de DNB en ECB. Zeker na het ontstaan van de financiële crisis wordt er steeds strengere regelgeving geïntroduceerd.
De vraag naar krediet van klanten. Alleen klanten kunnen uiteindelijk besluiten of zij een krediet bij de bank willen afsluiten.
Het risicoprofiel van de klanten. Ook al zijn er klanten die een krediet bij de bank willen afsluiten. Als de kans groot is dat deze niet wordt terugbetaald zal er uiteindelijk geen krediet verstrekt worden.

Kan er ook geld vernietigt worden?

Afgezien van het letterlijk vernietigen van munten en biljetten kan er ook giraal geld vernietigd worden. Dit is het geval als een lening weer wordt terugbetaald.

Meer over geld(creatie):